Metin Gülbay
Osmanlı padişahlarının annelerinden hangilerinin Türk olmadığı hep merak konusudur. Çetrefilli bir konu olduğu için çok araştırmak gerekse de bazı bilgiler edinmek tabii ki mümkündür. Ben bu kez biraz aceleye getirdim desem yalan olmaz. Sevgili gazeteci arkadaşım Aydın Demirer’in İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu üzerinden yürüyen “Fatih’in türbesinde ellerini arkadan bağladı” tartışması gündemi kaplamışken “şimdi tam sırası” sözleriyle bu toparlamayı yaptım. Umarım doyurucu olmuştur.
Konunun çektiği ilgiye dayalı olarak en fazla yeri 2.Murad’ın eşi Hüma Hatun ve oğlu Fatih’e verdim.
Gündüz Alp’in eşi Hayme Hatun
Gündüz Âlp veya Gündüzalp, Osmanlı Beyliği’nin kurucusu olan Osman Gazi’nin babası Ertuğrul Gazi’nin babası veya oğludur. Hayme Hatun’un kökenine ilişkin hiçbir bilgi yoktur. WP
Ertuğrul Gazi’nin eşi Halime Hatun
Gündüz Âlp ile eşi Hayme Hatun’un oğlu olan Ertuğrul Gazi’nin eşi ve Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin annesidir. Kökenine ilişkin hiçbir bilgi yoktur. WP
Osman Gazi’nin eşi Mal Hatun
Hayatı ve kimliğine dair bilgi yoktur. İlk Osmanlı kaynaklarında Mal Hatun / Malhun Hatun olarak geçer. Orhan Beyin annesi olduğuna ilişkin kayıt yoktur. İA
Orhan Gazi’nin eşi Nilüfer Hatun
Asıl adı Holifera / Olivera idi. Nilüfer bu isimlerin Türkçeleşmiş halidir. Rum asıllıdır. WP
1.Murad’ın eşi Gülçiçek Hatun
Gülçiçek Hatun, I. Murat’ın eşi, Yıldırım Bayezid’in annesidir. Aslen Rum olan Gülçiçek Hatun’un türbesi Bursa’da bulunmaktadır. WP
1.Bayezid’in eşi Devlet Hatun
Yıldırım Bayezid’in yabancı kökenli Türk olmayan hanımlarından hangisinin daha sonra Devlet Hatun ismiyle meşhur olduğu kesinlikle belirlenememiştir. Türk, Rum, Sırp ve Bulgar eşlerinden hangilerine Devlet Sultan lâkapları ya da Türkçe-İslâmî adların verildiği de açık değildir. WP
1.Mehmed’in eşleri Şehzade Hatun, Kumru Hanım, Emine Hatun
Kaynaklarda 1.Mehmed’in oğlu 2.Murad’ın annesine dair kesin bir bilgi yoktur, çeşitli rivayetler vardır. Tarihçi Şükrullah ve Halil İnalcık annesinin cariye kökenli olduğunu belirtir. WP
2.Murad
Babası 1.Mehmed, annesinin kökeni belirsizdir, ancak cariye olduğuna ilişkin iddialar vardır.
Fatih Sultan Mehmed
Fatih’in eşi Sitt-i Mükrime Hatûn Dulkadiroğulları Beyliği’nin altıncı hükümdarı olan Zülkadiroğlu Süleyman Bey’in kızıdır. WP
Fatih’in annesi Hüma Hatun bir vakfiyede Hatun binti Abdullah, “Abdullah kızı” olarak geçer. Tarihçi Babinger ve yazar Lord Kinross’a göre Fatih’in annesi gayrimüslim bir köledir. Türk tarihçi Halil İnalcık’a göreyse Fatih’in annesi cariye ve Hıristiyandı. WP
Ekrem İmamoğlu’nun türbenin önünde dururken ellerini arkadan bağlamasıyla başlayan gereksiz tartışmalar dolayısıyla bu ünlü padişah hakkında biraz daha ayrıntı vereceğim.
“Fatih’in oğlu 2.Bayezid’in sarayında uzun yıllar geçirmiş olan Gian-Maria Angieolello, Bayezid’in, babası Mehmed için ‘babam müstebitti ve peygamber Muhammed’e inanmazdı’ dediğini kaydediyor… Mehmed’in yönetimindeki İstanbullu Yahudiler, Avrupa’daki dindaşlarına gönderdikleri mektuplarda, Osmanlı topraklarının Yahudiler için bir cennet olduğunu yazıyor.” YK-s.190.
“Asker Fatih’in öldüğünü öğrenip İstanbul’a geldi. İstanbul’da büyük bir anarşi başladı. Karamanlı Mehmed Paşa, Cem taraftarı olduğu için idam edildi. Her taraf yağmalanmaya başladı. Gayrimüslim tüccarların ev ve dükkanlarına saldırılar düzenlendi… Fatih’in cenazesi sarayda karanlık bir odada unutuldu. Baltacılar kethüdası Kasım isimli bir kişi, II. Bayezid’e yazdığı mektupta, sarayda cenazenin yanına gittiğinde 3 gün 3 gece üzerine mum yanmadığını, cesedin kokusundan yanına zor varıldığını söyler. Daha sonra tahnit ustasıyla beraber iç organları çıkarılmış ceset tahnit edilmiş. Cesedi tahnit edebilmek için elbiselerinin çıkarılması gerekiyordu. Lakin, mevsimin sıcak olması dolayısıyla ceset bozulduğu için elbise cesede yapışmıştı. Bu yüzden, elbisesi sol kolunun üzerinden kesildi ve tahnit bu şekilde yapıldı. Kesik elbise, bugün halen Topkapı Sarayı’ndadır. II. Bayezid payitahta gelene kadar o şekilde bekletilmiştir.” WP
“Franz Babinger… al-Lari’nin Mehmed’e yüksek dozda ilaç vererek öldürmüş olması ihtimali üzerinde duruyor. al-Lari’nin Fatihin ölümünden 4 yıl sonra Edirne’de yüksek dozda afyon alarak ölmesine dikkat çekiyor ve zamanında Osmanlıların bunu Bayezid’in yaptığına inandıklarını yazıyor. al-Lari’nin ölmesiyle ya istenmeyen bir tanık ortadan kaldırılıyor ya da al-Lari, gerçekten katildir. al-Lari’den sonra yahudi Maestro Jacopo göreve çağrılınca… al-Lari’nin verdiği yanlış ilacın etkisini gidermesinin mümkün olmadığını saptıyor. YK-s.105.
Fatih’in oğlu Bayezid tarafından zehirlendiğine ilişkin iddialar dönemin İstanbulu’nda en çok konuşulan söylentiyi oluşturuyor.
2.Bayezid’in eşi Gülbahar Hatun
Hayatı hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Osmanlı sarayına 1446 yılında girdiği, Arnavut, Sırp veya Fransız asıllı olduğu rivayet edilir. İA
1.Selim’in eşi Ayşe Hafsa Sultan
Osmanlı tarihçisi İsmail Hakkı Uzunçarşılı Kitabeler’de Hafsa Sultan’ın ismini “Hafsa bint-i Abdü’l-Muin” olarak vermektedir. Bu Hafsa Sultan’ın cariye kökenli olup Türk asıllı olmadığına bir delil kabul edilebilmektedir. WP
1.Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan
2.Selim’in annesi olup, o dönemde Lehistan hâkimiyetinde bulunan Rogatin (Rohatyn, Ruthene) bölgesinde yaşayan fakir bir Katolik papazının kızı olup asıl adı Alexandra Lisowska’dır. Batı kaynaklarında Rossa, Roza, Rosanna, Rvziae, daha yaygın olarak da Roxelane adlarıyla, Osmanlı kaynaklarında ise hemen sadece Haseki Sultan olarak geçer. İA
2.Selim’in eşi Nurbanu Sultan
3.Murad’ın annesi olup asıl adının Cecilia olduğu, 1525-1530 yıllarında Para (Paros) adasında doğduğu, adanın Venedikli idarecisi Nicoló Venier’le Baffo ailesinden Violante’nin kızı olup 1537’de Barbaros Hayreddin Paşa’nın Adalar seferi sırasında esir alındığı ve cāriye olarak saraya sunulduğu belirtilir. İA
3.Murad’ın eşi Safiye Sultan
3.Mehmed’in annesi olup hangi millete mensup olduğu hususu tartışmalı olmakla birlikte dönemin Venedik kaynaklarında Arnavut asıllı olup Dukakin’de Rezi köyünde doğduğu belirtilir. Yine Venedik kaynaklarına göre Venedik kaynaklarına göre 1563’te on üç yaşında iken Şehzade Murad’a takdim edildi. İA
3.Mehmed’in eşi Handan Sultan
1.Ahmed’in annesi olan Handan Sultan, son incelenen Balyos Raporları’na göre Boşnak asıllı ve Cerrah Mehmed Paşa’nın cariyelerinden olan bir kızdı. WP
1.Ahmed’in eşi Mahfiruz Haseki Sultan
Mahfirûz Haseki Sultan aslen Rum’dur. TTK
1.Mustafa
Abisinden sonra tahta çıkmıştır. 3.Mehmed’in diğer oğludur. Abaza asıllı olan annesinin adı bilinmemektedir. İA
Genç Osman
Babası 1.Ahmed, annesi Mahfiruz Sultan’dır. WP
4.Murad
Babası 1.Ahmed, annesi Kösem Sultan’dır. Kökenine ilişkin bilgi yoktur. Çeşitli kaynaklarda Rum, Bosnalı veya Çerkes asıllı olduğuna dair bilgiler vardır. Babasının Ortodoks bir papaz olduğu rivayet edilir. Genellikle Rum olduğu söylenir. Tarihçi Halil İnalcık da Rum asıllı olduğunu belirtir. WP
Sultan İbrahim
8 Şubat 1640’ta ağabeyi IV. Murad’ın ölümü üzerine 25 yaşında ve 18. padişah olarak Osmanlı tahtına çıktı. Annesi yine Kösem Sultan’dır.
4.Mehmed
Padişah İbrahim’in Turhan Sultan’dan olan oğludur. Turhan Sultan’ın Ukraynalı olduğuna dair çeşitli rivayetler vardır. Tavernier anılarında Çerkes olduğunu iddia eder. WP
2.Süleyman
4.Mehmed’in kardeşidir. Hayatının kırk yılını bir dairede hapis geçiren Sultan II. Süleyman, 4.Mehmed’in tahttan indirilmesi üzerine, 8 Kasım 1687’de Osmanlı sultanı oldu. II. Süleyman, Osmanlı tarihinde en uzun süre veliaht olarak bekleyen padişahtır ve tahta geçirileceği zaman buna inanmamış, öldürüleceğini zannederek muhafızlara direnmiştir. Annesi Saliha Dilaşub Sultan’dır. Dilaşub’un saraya ne zaman alındığı ve kimliği kesin olarak bilinmemekle birlikte adının Katerina olduğu ve Sırp asıllı olduğu tahmin edilmektedir. WP
2.Ahmed
Sultan İbrahim’in üçüncü oğludur. Annesi Hatice Muazzez Sultan’dır. Kökenine ilişkin bilgi yoktur.
2.Mustafa
Babası 4.Mehmed, annesi Emetullah Rabia Gülnuş Sultan’dır. Rabia’nın babasının adının Retimo Verzizzi olduğu Resmo’nun fethi sırasında tutsak edilip saraya sunulduğu iddiaları Hüseyin Kamî Hanyavî’nin Girit Tarihi’ndeki, Serdar Deli Hüseyin Paşa’nın 1646’daki Resmo’nun fethinden sonra saraya On cariye sunduğuna ilişkin habere, yani söz konusu On kızdan tekinin de Gülnuş olduğu varsayımına dayandırılır. WP
3.Ahmed
Babası 4.Mehmed, annesi Emetullah Rabia Gülnuş Sultan’dır. 2.Mustafa’nın öz kardeşidir.
1.Mahmud
Babası 2.Mustafa annesi Saliha Sultan’dır. Saliha Sultan’ın 1680 yılında doğduğu ve Rum asıllı olduğu ileri sürülür. İA
3.Osman
Babası 2.Mustafa, annesi Şehsuvar Sultan’dır. Annesinin kökeni bilinmemektedir. Bir iddiaya göre Sırp asıllı ve asıl ismi Mari’dir.
3.Mustafa
Babası 3.Ahmed, annesi Amine Mihrişah Kadın’dır. Annesinin kökeni hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. WP
1.Abdülhamid
Babası 3.Ahmed, annesi Rabia Şermi Kadın’dır. Kökeni bilinmemektedir.
3.Selim
Babası 3.Mustafa, annesi Mihrişah Valide Sultan’dır ve Gürcü asıllı, Ortodoks bir papazın kızıdır. WP
4.Mustafa
Babası 1.Abdülhamid, annesi Ayşe Sineperver Sultan’dır. 18. yüzyılda cariyeler genelde Kafkasya’dan getirildiği için Gürcü veya Çerkes asıllı olduğu tahmin edilir. WP
2.Mahmud
Annesi Nakşıdil Valide Sultan’dır. Kimliği ve saraya getirilişi hakkındaki romantik hikâyelerin aksine onun I. Abdülhamid’in kız kardeşi Büyük Esmâ Sultan’ın câriyelerinden olduğu yeni bir belgeden anlaşılmaktadır. Düzenli olarak misafirliğe gittiği kız kardeşinin sarayında I. Abdülhamid’in dikkatini çektiği ve daha sonra buradan Topkapı Sarayı’na alındığı bilinmektedir. XVIII. yüzyılda hareme getirilen câriyelerin büyük bir kısmı gibi Kafkas kökenli olması muhtemeldir. İA
Abdülmecid
Babası 2.Mahmud, annesi Bezmialem Sultan’ın doğum yeri ve tarihi hakkında kesin bilgi bulunmamasına rağmen küçük yaşta esirciler tarafından saraya câriye olarak getirilen bir Gürcü kızı olduğu iddia edilmektedir. WP
Abdülaziz
Babası 2.Mahmud’dur, annesi Pertevniyal Sultan Çerkes asıllıdır. İA
4.Murad
Babası Abdülmecid, annesi Megrel asıllı Şevkefza Kadın Efendi’dir. WP
2.Abdülhamid
Babası Abdülmecid, annesi Tirimüjgan Kadın Efendi Çerkes asıllıdır. WP
5.Mehmed
Babası Abdülmecid, annesi Gülcemal Kadın Efendi’dir. Kökeni bilinmemektedir. WP
Vahdeddin ya da 6.Mehmed
Babası Abdülmecid, annesi Gülüstü Kadın Efendi ise Abhazdır. WP
Dipnot
WP: Wikipedia,
İA: İslam Ansiklopedisi,
TTK: Türk Tarih Kurumu,
YK: 21 Yaşında Bir Çocuk: Fatih Sultan Mehmed, Yalçın Küçük.
